Çalışan Buluşları ve İşverenin Hak Talebi

Çalışanların buluşları ve buluşlar üzerindeki haklar konusu hem işverenler açısından hem de çalışanlar açısından her zaman önemli bir konu olmuştur. Geçtiğimiz eylül ayı sonunda Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelik yayımlandı. Yönetmeliğin çalışan buluşlarına ait maddelerini kısaca inceleyelim.

Yönetmelik uyarınca çalışan buluşu, özel hukuk sözleşmesi veya benzeri bir ilişki gereği başkasının hizmetinde olan kişiler tarafından gerçekleştirilen patent veya faydalı modelle korunabilir nitelikte olan hizmet buluşlarını ve serbest buluşlarını ifade ediyor. Çalışan bir hizmet buluşu yaptığında, bu buluşunu, teknik problemi, çözümünü ve buluşu nasıl gerçekleştirdiğini içeren bilgi ile yazılı olarak işverene bildirmekle yükümlü. Çalışan aynı bildirimin içinde kendisine işiyle ilgili olarak verilen yazılı ve sözlü talimatları, yararlanmış olduğu işletme deneyim ve çalışmalarını, varsa buluşun gerçekleşmesinde katkısı olan diğer çalışanları, bu çalışanların katkılarının türünü ve kapsamını ve ayrıca kendisinin ve diğer çalışanların buluştaki katkı paylarını belirtmekle de yükümlü.

İşverene bildirimde bulunulmaksızın hizmet buluşuna ilişkin patent başvurusu yapılması veya patent alınması halinde patent başvurusu sahibine dava açılabilir.

İşverenin Buluş Üzerindeki Hak Talebi

İşveren, hizmet buluşu ile ilgili olarak bildirimin kendisine ulaştığı tarihten itibaren dört ay içinde tam veya kısmi hak talebinde bulunabilir.

Tam hak talebi 

İşverenin hizmet buluşuna ilişkin tam hak talep etmesi halinde, bildirimin çalışana ulaştığı tarih itibarıyla buluş üzerindeki tüm haklar işverene geçmiş olur. Çalışan, işverenden buluştan faydalanma karşılığı olarak bedel talep edebilir.

Kısmi hak talebi 

Hizmet buluşuna ilişkin olarak işveren, buluşu kullanmak üzere kısmi hak talebinde bulunabilir. Bu durumda hizmet buluşu serbest buluş niteliği kazanır. İşveren, kısmi hakka dayanarak buluşu kullanabilir. Kısmi hak talebine dayanarak işverenin buluşu kullanması halinde çalışan, buluştan faydalanma karşılığı olarak işverenden kendisine bedel ödemesini isteme hakkı doğar.

Kısmi hak talebine dayanarak işverenin buluşu kullanması, çalışanın buluşunu değerlendirmesini önemli ölçüde güçleştiriyorsa çalışan, tam hak talebinde bulunmasını veya kısmi hakka dayanan kullanım hakkından vazgeçmesini işverenden talep edebilir. İşveren, çalışanın bu isteğine ilişkin bildirimine tebellüğ tarihinden itibaren iki ay içinde cevap vermezse işverenin kısmi hakka dayanarak buluşu kullanma hakkı sona erer.

Bedelin Belirlenmesi

Bedelin belirlenmesinde özellikle hizmet buluşunun ekonomik değeri, çalışanın işletmedeki görevi ve işletmenin hizmet buluşunun gerçekleştirilmesindeki katkısı dikkate alınır.

Çözüm Mercii

Çalışan ve işverenin, ödenecek bedelin miktarı ve ödenme şekli üzerinde, işveren hizmet buluşu üzerinde tam hak talebinde bulunmuşsa patent veya faydalı model verildiği tarihten, kısmi hak talebinde bulunmuşsa işverenin buluştan yararlanmaya başladığı tarihten itibaren iki ay içinde anlaşamamaları halinde uyuşmazlık ayrı bir tahkim sözleşmesi şartı aranmaksızın tahkim yoluyla çözümlenir.

Bu Yönetmeliğin çalışanlarla ilgili hükümleri emredici hüküm niteliğinde olup çalışanların aleyhine değiştirilemez. Hizmet buluşları ve serbest buluşlar konusunda işveren ile çalışan arasında yapılan sözleşmeler, Kanun ve bu Yönetmeliğin emredici hükümlerine aykırı olmasa dahi, hakkaniyetle önemli ölçüde bağdaşmıyorsa geçersiz sayılır. Bu hüküm, işveren ile çalışan arasında belirlenen bedel için de uygulanır.