by 
Giriş
Kripto varlık piyasalarının düzenlenmesi için kapsamlı ve yenilikçi bir çerçeve sunan MiCA Yönetmeliği (2023/1114 sayılı Kripto Varlık Piyasaları Yönetmeliği) 31 Mayıs 2023’te Avrupa Birliği (AB) tarafından kabul edildi. Bu yönetmelik, AB düzeyinde kripto para ile ilgili hizmet ve faaliyetler için özel kurallar sunan, uyumlu ve ayrıntılı bir çerçeve getirmiştir. Yönetmeliğin temel amacı, bireysel yatırımcıların yüksek düzeyde korunmasını sağlarken, inovasyonu ve adil rekabeti desteklemek ve kripto varlık piyasalarının bütünlüğünü sağlamaktır.
MiCA Yönetmeliği, finansal kuruluşlar için ihtiyatlılık kurallarının yanı sıra sıkı şeffaflık ve yönetişim kuralları getirmiştir. Özellikle, resmi para birimlerine veya değerlere bağlı “stabil bir değer” korumayı amaçlayan stablecoin’lere önemli bir vurgu yapılmaktadır. Avrupa Parlamentosu’nun Eylül 2023 tarihli bir bilgilendirme notuna göre, akademisyenler ve uluslararası kuruluşlar, stablecoin’lerin finansal sistem üzerindeki potansiyel istikrarsızlık etkilerine karşı güçlü uyarılarda bulunmuştur. Bu bağlamda, sıkı şeffaflık gerekliliklerinin yanı sıra etkili uluslararası koordinasyon ve iş birliği ihtiyacının altı çizilmektedir. Bununla birlikte, AB içinde üçüncü ülkelere kıyasla daha sıkı düzenlemeler, kripto varlık piyasalarının gelişimini olumsuz etkileyebileceği unutulmamalıdır.
Türkiye’de ise, kripto paralar için ilk kapsamlı yasal çerçeve, Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılan değişiklikler yoluyla çizilmiştir. Bu değişiklikler, 2 Temmuz 2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve dijital varlıklarla ilgili hizmet sağlayan kuruluşları düzenleyen ilkeleri belirlemiştir. Ancak, MiCA Yönetmeliği ile karşılaştırıldığında, Türk düzenlemeleri hâlâ en iyi uygulama (best execution), kayıt tutma ve bilgi teknolojisi sistem gereksinimleri gibi önemli alanlarda açık hükümlere sahip değildir.
AB ve Türkiye Karşılaştırması
AB’de Kripto Para Regülasyonları
Kripto paralar, Avrupa genelinde yasaldır. AB, kripto paraların kullanımını, sahipliğini veya alım-satımını yasaklamamaktadır. Ancak, spesifik düzenlemeler AB üye ülkeleri arasında farklılıklar göstermekte ve kripto paralarla ilgili faaliyetler ilgili finansal düzenlemeler ile kara para aklamayı önleme (AML) düzenlemelerine uygun olmalıdır.
MiCA Yönetmeliği, AB genelinde kripto varlıklar için bir düzenleyici çerçeve oluşturmuştur. Yönetmeliğin temel amaçları şunlardır:
- Tüketicileri korumak.
- Piyasa manipülasyonu ve dolandırıcılığı önlemek.
- Finansal istikrarı sağlamak.
MiCA Yönetmeliği, kripto para borsaları, cüzdan sağlayıcıları ve diğer hizmet sağlayıcılarına uygulanır. Yönetmelik, söz konusu kuruluşların yerel yetkililere kayıt yaptırmalarını ve sıkı şeffaflık ile raporlama yükümlülüklerine uymalarını şart koşar. Kripto paralarla iş yapan işletmeler, örneğin borsalar ve cüzdan sağlayıcılar, ayrıca Kara Para Aklamayı Önleme (AML) ve Müşterini Tanı (KYC)kurallarına uymak zorundadır. Bu kurallara, kullanıcıların bu hizmetlere erişim sağlayabilmesi için kimlik doğrulaması yapmalarını zorunlu kılar.
AB üye ülkelerinin, ilaveten kendilerine özgü düzenlemeler uygulayabileceğini de unutmamak önemlidir.
Örneğin:
- Almanya, kripto paraları “özel para” olarak tanır. Alım-satım yasaldır ancak düzenlemelere tabidir.
- Fransa, kripto paraları vergilendirir ve işletmelerin Finansal Piyasalar Otoritesi’ne (AMF) kayıt yaptırmalarını zorunlu kılar.
- İtalya ve İspanya, kripto hizmet sağlayıcıları için kendi lisanslama şartlarını uygular.
Türkiye’de Kripto Para Regülasyonları
Türkiye’de kripto paralar yasaklanmamış olmakla birlikte, kullanımları belirli kısıtlamalara ve düzenlemelere tabidir. Kripto para sahipliği, ticareti ve madenciliği yasaldır. Ancak, kripto paralarla ilgili bazı faaliyetler düzenlenmiş veya kısıtlanmıştır:
Sermaye Piyasası Kanunu Değişiklikleri: Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılan son değişikliklerle birlikte, kripto paralar artık “kripto varlıklar” olarak tanımlanmakta ve sermaye piyasası araçları olarak sınıflandırılmaktadır. Bu yasa, Türkiye’de kripto varlıklarla ilgili faaliyetlerde bulunan tüm taraflar için geçerlidir. Bireyler ve işletmeler kripto para alabilir, satabilir ve sahip olabilir. Kripto para borsaları ise yerel düzenlemelere uymak ve Mali Suçları Araştırma Kurulu’na (MASAK) kayıt yaptırmak zorundadır.
Kayıt ve Lisanslama: Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, kripto borsaları ve diğer hizmet sağlayıcılar, Sermaye Piyasası Kurulu’na (SPK) kayıt yaptırmak zorundadır. Bu kuruluşlar lisanslama gerekliliklerine, operasyonel standartlara ve düzenli denetimlere tabidir. Kripto para sektöründe faaliyet gösteren firmaların, 2 Temmuz 2024 itibarıyla lisans başvurusu yapmaları veya 2 Ağustos 2024 itibarıyla faaliyetlerini durdurmaları gerekmiştir.
Müşteri Sözleşmeleri ve Faaliyet Kuralları: Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, müşterileriyle, sağlanan hizmetlerin şartlarını ve koşullarını, ayrıca uyuşmazlık çözüm mekanizmalarını açıkça belirten yazılı sözleşmeler yapmak zorundadır. Kripto varlık hizmet sağlayıcıları ile müşteriler arasındaki işlemler, “güvenli, şeffaf, verimli, istikrarlı, adil, dürüst ve rekabetçi bir şekilde” gerçekleştirilmelidir.
AML ve KYC Uyumu: Türkiye’de faaliyet gösteren kripto para borsaları, tüketici korumasını sağlamak ve dolandırıcılık faaliyetlerini önlemek amacıyla AML ve KYC düzenlemelerine uymak zorundadır. Kullanıcıların, Türkiye’deki platformlarında işlem yapabilmek için kimlik bilgilerini doğrulamaları gerekmektedir.
Ödeme Kısıtlamaları: Nisan 2021’den itibaren Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, kripto paraların bir ödeme yöntemi olarak kullanımını yasaklamıştır. Bu nedenle, Türkiye’de kripto paralar mal ve hizmetler için doğrudan veya dolaylı bir ödeme yöntemi olarak kullanılamaz.
Vergilendirme: Türkiye’de kripto paralar için henüz spesifik bir vergi kanunu bulunmamaktadır. Ancak, kripto para ticaretinden elde edilen kârlar, genel vergi kurallarına göre vergilendirilebilir gelir olarak değerlendirilebilir. Bu konuda bir yerel vergi uzmanına danışılması tavsiye edilmektedir.
AB ve Türkiye Düzenlemelerinin Karşılaştırılması
Daha önce de belirtildiği gibi, MiCA Yönetmeliği ile karşılaştırıldığında, Türkiye’deki düzenlemeler hâlâ en iyi uygulama (best execution), kayıt tutma ve bilgi teknolojisi sistem gereklilikleri gibi kritik alanlarda açık hükümlere sahip değildir.
Kripto para ticareti bağlamında en iyi uygulama (best execution), işlemlerin yatırımcı veya trader için mümkün olan en avantajlı koşullarda gerçekleştirilmesini ifade eder. Bu, mevcut ticaret platformları arasında “en iyi fiyat”, “hız” ve “şartları” bulmayı içerir. Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılan son değişiklikler, MiCA Yönetmeliği’ne benzer şekilde en iyi uygulamaya dair somut hükümler içermemektedir. Ancak, Türk hukukunda en iyi uygulamaya ilişkin bazı önemli düzenlemeler Sermaye Piyasası Kanunu’na eklenen aşağıdaki hükümde yer almaktadır:
“Platformlar işlemlerin güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil, dürüst ve rekabetçi bir şekilde gerçekleşmesinin sağlanması ve piyasa bozucu nitelikte eylem ve işlemlerin tespit edilmesi, önlenmesi ve tekrarlanmaması amacıyla emir ve işlem esaslarını belirler, bünyelerinde gerekli gözetim sistemini kurar ve her türlü önleyici tedbirleri alır. Platformlar nezdlerinde gerçekleştirilen piyasa bozucu nitelikte eylem ve işlemlere ilişkin olarak tespitleri yapmak, bu nitelikteki eylem ve işlemleri gerçekleştiren hesapların kısıtlanması, durdurulması ve kapatılması dâhil olmak üzere gerekli tedbirleri almak ve ulaşılan tespitleri rapora bağlayarak Kurula bildirmekle yükümlüdür”.
Bu geniş kapsamlı dil, yoruma açık olup, SPK’nın makul ve ekonomik bir gerekçe ile açıklanamayan ve platformlar üzerindeki işlemlerin güvenli ve istikrarlı işleyişini bozabilecek herhangi bir faaliyeti piyasa suistimali olarak değerlendirmesine olanak tanımaktadır.
Ayrıca, sermaye piyasası düzenlemelerinde en iyi uygulama ile ilgili bir hüküm bulunduğunu da belirtmek gerekir. III-37.1 sayılı Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Tebliği’nin 30. maddesi, yatırım firmalarının emirleri müşterileri için mümkün olan en iyi sonucu sağlayacak şekilde yerine getirmesini zorunlu kılar. Bu, fiyat, maliyet, hız, takas, saklama, karşı taraflar ve diğer ilgili unsurlar gibi faktörlerin dikkate alınmasını ve bu faktörlerin firmanın emir gerçekleştirme politikasıyla uyumlu olmasını içerir.
Avrupa ve Türkiye Arasındaki İşlemlerle İlgili Öneriler
Avrupa ve Türk tarafları içeren işlemler yürütülürken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
Her İki Hukuka Uyum: İşlemin hem AB hem de Türkiye’deki kripto para düzenlemelerine uygun olduğundan emin olun. Türkiye’deki bir tarafın dahil olduğu durumlarda, kripto paranın bir ödeme yöntemi olarak (doğrudan veya dolaylı) kullanılması yasak olduğundan kaçınılmalıdır.
AML/KYC Gereklilikleri: Her iki taraf da kendi yargı bölgelerindeki AML ve KYC gerekliliklerine uymak zorundadır. Uyumsuzluk, fonların dondurulmasına veya yasal sorunlara yol açabilir.
Sözleşmeler: Kripto para, iş veya yatırım amaçlı kullanılıyorsa, şartların yasal olarak bağlayıcı olduğundan ve her iki yargı bölgesinin yasalarına uygun olduğundan emin olun. Sözleşmede uygulanacak hukuk ve uyuşmazlık çözüm maddeleri açıkça belirtilmelidir. Çatışmalardan kaçınmak için tarafsız bir yargı alanı seçilebilir. Tüm işlemlerin, sözleşmelerin ve anlaşmaların detaylı kayıtları saklanmalıdır.
Vergi Raporlaması: Avrupa tarafları, kripto para işlemlerini kendi ülkelerinin vergi kanunlarına (örneğin, sermaye kazançları vergisi) göre raporlamalıdır. Türkiye’deki taraflar ise gelecekte Türkiye’de özel vergilendirme kuralları getirilmesi durumuna karşı işlemlerinin detaylı kayıtlarını tutmalıdır.
Lisanslı Platformlar: İşlemler, hem AB hem de Türkiye’deki düzenlemelere kayıtlı ve uyumlu güvenilir kripto para platformlarında gerçekleştirilmelidir. Platformun lisanslı olduğundan ve her iki yargı alanında yasal olarak faaliyet gösterdiğinden emin olun. Kripto para transferi yapılırken platformun her iki para birimini desteklediği ve yerel uyumluluk standartlarına uygun olduğu doğrulanmalıdır.
Para Birimi Çevrimi: Türkiye’de kripto paranın ödeme yöntemi olarak kullanımına getirilen kısıtlamalar nedeniyle, kripto paranın itibari para birimine (örneğin, TL veya EUR) dönüştürülmesi gerekebilir. Bunun ek ücretlere veya vergilere neden olabileceği unutulmamalıdır.
Hukuki Değişiklikleri İzleme: Türkiye’deki kripto para düzenlemelerinin yakın zamanda yürürlüğe girmiş olması nedeniyle, hukuki değişikliklerin izlenmesi ve Türkiye ile AB’deki gelişen kripto para düzenlemeleri hakkında güncel bilgilerin takip edilmesi önemlidir.
Bu önlemlerin alınmasıyla, Avrupa ve Türk tarafları arasında yapılan sınır ötesi kripto para işlemleri, yasalara uygun bir şekilde ve sorunsuz bir biçimde yürütülebilir.
