by 
Bir start-up’ın kurucu ortaklarının start-up şirketinden hak ediş (vesting) süresi dolmadan önce ayrılması halinde elindeki şirket paylarının belli bir kısmını diğer kurucu ortağa veya mevcut diğer pay sahiplerine geçmesini öngören bir mekanizmadır.
Yatırımcılar, kurucu ortakların en azından belli bir süre dolmadan start-up’tan ayrılmamalarını ve tüm zaman ve eforlarını start-up için harcamalarını isterler. Ters hak ediş yöntemi kurucu ortakların şirketten hak ediş süresi boyunca ayrılmamaları için aynı zamanda bir teşvik yöntemidir. Hak ediş süresini tamamlayan kurucu ortak paylarını kaybetmezken, hak ediş süresi dolmadan şirketten ayrılan kurucu ortak, henüz hak etmemiş olduğu paylarını kaybeder.
Kurucu Ortakların Hak Edişi (Vesting)
Hak ediş kavramı çalışanlara verilen pay opsiyonlarında da karşımıza çıkar. Çalışanlara verilen pay opsiyonlarında, çalışan, payları ancak belli bir süre sonunda yani hak ediş süresi sonunda elde eder. Hak ediş süresi dolana kadar, çalışanın sahibi olduğu herhangi bir şirket payı yoktur.
Kurucuların paylarına uygulanan hak edişin, “ters” olarak nitelendirilmesinin sebebi kurucuların ilgili payların zaten birinci günden itibaren sahibi olmasıdır. Halihazırda ellerinde olan payları tekrar hak etmeleri gerektiği için “reverse vesting” yani “ters hak ediş” terimi kullanılır. Kurucular hak ediş süresi dolmadan önce şirketten ayrılırlarsa veya sözleşmede düzenlenen ayrılık hallerinden biri gerçekleşirse (aşağıda ele alacağız), hak etmedikleri paylarını şirkette kalan diğer kurucuya veya bütün pay sahiplerine payları ile orantılı olarak devretmek zorunda kalırlar.
Türkçe karşılık olarak “yeniden hak ediş” teriminin bu mekanizmayı daha iyi ifade ettiğini düşünüyoruz ancak yaygın kullanım “ters hak ediş” şeklinde olduğu için biz de bu terimi kullanmayı tercih ettik.
Ters Hak ediş Süresi
Kurucuların, hak ediş paylarını hak etmeleri için şirkette kalmaları gereken süre genelde 4 senedir. Ancak bu süre şirketin kuruluşundan itibaren geçen süre, şirketin daha önce yatırım almış olup olmaması gibi çeşitli kriterlere göre daha kısa bir süre de olabilir.
Şirket, yatırım almadan birkaç sene önce kurulmuşsa ve belli bir seviyeye gelmişse, kurucular, kuruluştan yatırımın alınmasına kadar geçen sürenin de dikkate alınmasını isteyebilirler.
İyi Ayrılık ve Kötü Ayrılık Halleri
Hak ediş süresi boyunca kurucu ortakların paylarını kaybedebileceği durumlar genellikle “iyi ayrılık” ve “kötü ayrılık” durumları olarak ikiye ayrılır. İyi ayrılık halleri, kurucu ortağın kontrolünde olmayan veya kusurundan bağımsız olarak meydana gelen hallerdir. İyi ayrılık hallerine örnek olarak sağlık ile ilgili durumlar verilebilir. Kötü ayrılık halleri ise kurucu ortağın kusurunda kaynaklanan sözleşme ihlalleridir. Örneğin, kurucu ortağın pay sahipleri sözleşmesinde düzenlenen rekabet yasağı maddesini ihlal etmesi kötü ayrılık hali olabilir. Sözleşmede iyi ayrılık ve kötü ayrılık hallerinin spesifik olarak düzenlenmesi olası ihtilafların önüne geçmek için çok önemlidir.
Payların Satın Alım Bedeli
Hak edilmeyen payların diğer pay sahipleri veya kurucu ortak tarafından alınması halinde uygulanacak bedel, iyi ayrılık halleri ve kötü ayrılık halleri için farklılık gösterir. Satın alım bedeli, kötü ayrılık hallerinde genellikle payların itibari değeri üzerinden hesaplanır.
Ne zaman talep edilir?
Şirketten ayrılmış kurucu ortakların elinde yüksek oranda pay olması gelecekteki potansiyel yatırım süreçlerinin müzakerelerinde start-up’ı zor duruma sokabilir. Bu yüzden, ters hak ediş mekanizması genelde ilk yatırım turunda kurucu ortakların karşısına çıkar.
Hak ediş payları nerde saklanır?
Hak ediş paylarını temsil eden pay senetleri, hak ediş süresi boyunca yediemin (escrow) tarafından saklanır. Kurucular, hak ediş paylarına hak ettikçe, yediemin ilgili payları kuruculara iade eder.
